''കൂടല്ലൂരില്‍ അന്ന് ഒരു ''രമണന്‍'' മാത്രമേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ. ഒരു ദിവസം മുഴുവന്‍ യാത്ര ചെയ്ത് ഞാന്‍ ഏട്ടത്തിയമ്മയുടെ വീട്ടിലെത്തി. മെഴുകുതിരിവെട്ടത്തില്‍ പുസ്തകം മുഴുവന്‍ വായിച്ചുതീര്‍ത്തു. പിറ്റേന്ന് അത്രയും ദൂരം നടന്നു ഞാന്‍ വീട്ടിലെത്തി.'' മലയാളത്തിന്റെ പ്രിയപ്പെട്ട എഴുത്തുകാരന്‍ എം ടി വാസുദേവന്‍നായരുടേതാണ് ഈ വാക്കുകള്‍. ചങ്ങമ്പുഴ എന്നത് ഒരു വ്യക്തിയുടെ പേരല്ല; മറിച്ച്, ഒരു കാലഘട്ടത്തെ വലയം ചെയ്ത സര്‍ഗശേഷിയുടെ പേരാണ്. ഏതു സന്ദര്‍ഭത്തെയും അതിസുന്ദരമായ വാക്കുകളില്‍ ചേര്‍ത്തുവച്ച് കവിതയാക്കാന്‍ ചങ്ങമ്പുഴയ്ക്കു നിഷ്പ്രയാസം കഴിഞ്ഞിരുന്നു. പ്രൗഢമായ വാക്കുകള്‍കൊണ്ട് ആലേഖനം ചെയ്യുന്ന വരികള്‍ക്കു പിന്നാലെ ദുര്‍ബലമായ പദങ്ങള്‍ ഉപയോഗിച്ച് എഴുതാനും അദ്ദേഹത്തിനു കഴിഞ്ഞിരുന്നു. 'ബഹുഭാവവ്യഗ്രമായ തീവ്രകാല്പനികതയാണ് ചങ്ങമ്പുഴയുടെ കവിതകള്‍' എന്ന് ഡോക്ടര്‍ കെ. അയ്യപ്പപ്പണിക്കര്‍ അഭിപ്രായപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. മനുഷ്യാവസ്ഥയുടെ വൈരുധ്യങ്ങളെ അദ്ദേഹം തന്റെ കവിതയില്‍ അടയാളപ്പെടുത്തി. അനുഭവങ്ങളെ കവിതയാക്കുക എന്നതിനെക്കാള്‍ കവിതയെ അനുഭവമാക്കാനാണ് അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചത്. 'വാഴക്കുല' എന്ന കവിത നോക്കുക: ഒരു വ്യക്തിയുടെ, കുടുംബത്തിന്റെ, മോഹങ്ങളും സ്വപ്നങ്ങളും വെട്ടിനിരത്തിയ വ്യവസ്ഥാപിതസമൂഹത്തെയാണ് വാഴക്കുലയില്‍ അദ്ദേഹം നേരിടുന്നത്. ജന്മി-കുടിയാന്‍ വ്യവസ്ഥിതിയിലെ കുടിയാന്റെ സഹനപര്‍വങ്ങള്‍ ജന്മിത്തം അവസാനിച്ചിട്ടും മലയാളിയുടെ മനസ്സില്‍ ഇപ്പോഴും ഒരു വിങ്ങലായി നിലകൊള്ളുന്നു. അത്രയധികം ശക്തിയുള്ളതായിരുന്നു ആ വരികള്‍.

''മലയപ്പുലയനാ മാടത്തിന്‍       മുറ്റത്ത്

മഴവന്ന നാളൊരു വാഴ നട്ടു.

മനതാരിലാശകള്‍പോലതി           ലോരോരോ

മരതകക്കൂമ്പു പൊടിച്ചു        വന്നു

അരുമക്കിടാങ്ങളിലൊന്നായ   തിനെയു-

    മഴകിപ്പുലക്കള്ളിയോമനിച്ചു.'' 

അവസാനഭാഗത്തെത്തുമ്പോള്‍...

''അവശന്മാരാര്‍ത്തന്മാരാ

      ലംബഹീനന്മാ-         രവരുടെ സങ്കടമാരറിയാന്‍? 

     പണമുള്ളോര്‍ നിര്‍മ്മിച്ച 

നീതിക്കിതിലൊന്നും

     പറയുവാനില്ലേ? ഞാന്‍ 

പിന്‍വലിച്ചു'' 

എന്നു വികാരഭരിതനായി കവി രോഷംകൊള്ളുന്നു. ഒരാള്‍ എന്തായിരിക്കാനാഗ്രഹിക്കുന്നുവോ അതായി നിലകൊള്ളാന്‍ അനുവദിക്കാത്ത ഈ സമൂഹം, ഈ ലോകം തന്നെ വേട്ടയാടുന്നു എന്നാണ് ചങ്ങമ്പുഴ പറഞ്ഞിട്ടുള്ളത്. ഇന്ത്യന്‍ സ്വാതന്ത്ര്യസമരം കൊടുമ്പിരിക്കൊണ്ടിരുന്ന തീപിടിച്ച ഒരുകാലത്ത് അദ്ദേഹം കാല്പനികനായി പ്രണയകാവ്യങ്ങള്‍ രചിച്ചു എന്നറിയുമ്പോള്‍, അന്തഃസംഘര്‍ഷങ്ങളുടെ കാര്‍മേഘങ്ങള്‍ ഒരു മഴപ്പെയ്ത്തുപോലെ കേരളമണ്ണില്‍ പതിച്ചതാവാം ആ കാവ്യങ്ങള്‍ എന്നുവേണം അനുമാനിക്കാന്‍. വാഴക്കുലയില്‍ നാടുവാഴിത്തത്തോടു കലഹിച്ച കവി പിന്നീട്, സ്പന്ദിക്കുന്ന അസ്ഥിമാടത്തിലും മനസ്വിനിയിലും ആധുനികമായ പ്രണയത്തെയാണ് ആവിഷ്‌കരിച്ചത്. ''ഒരു പകുതി പ്രജ്ഞയില്‍ നിഴലും നിലാവും/ ഒരുപകുതി പ്രജ്ഞ യില്‍ കരിപൂശിയ രാവും''  ഈ വരികള്‍ വായിച്ചുപോകുമ്പോള്‍ ഒരു തത്ത്വജ്ഞാനിയെ നാം കണ്ടുമുട്ടുന്നുണ്ട്. ജീവിതത്തിന്റെ കറുത്തവാവുകള്‍ക്കിടയിലും നിലാവു പെയ്യുന്ന അവസ്ഥയുണ്ട് എന്ന ഒരു പ്രതീക്ഷ ചങ്ങമ്പുഴക്കവിതയില്‍ ലോകത്തിനു നല്‍കുന്നു. അതുകൊണ്ട് ചങ്ങമ്പുഴ തീര്‍ത്തും ഒരു വിഷാദകവി എന്നു പറയാന്‍ കഴിയില്ല; മറിച്ച്, ജീവിതത്തെ ജീവിതംകൊണ്ടു നേരിടാനും ജീവിതത്തെ ജീവിച്ചു നേടിയെടുക്കാനുമാണ് അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചത്. 

ചങ്ങമ്പുഴയുടെ കവിതകളില്‍ ശോകം ഒരു പ്രധാനപ്പെട്ട വിഷയമാണ്. ആദികാവ്യമായ രാമായണത്തിന്റെ സൃഷ്ടിയും ശോകത്തില്‍നിന്നായിരുന്നല്ലോ. ശോകഃ ശ്ലോകത്വമാഗതഃ എന്നാണ് ആനന്ദവര്‍ദ്ധനന്‍ ധ്വന്യാലോകത്തില്‍ പറഞ്ഞുവയ്ക്കുന്നത്. മലയാളസാഹിത്യത്തില്‍ ശോകത്തെ ഉപാസിച്ച രണ്ടു കവികളാണ് മഹാകവി കുമാരനാശാനും ചങ്ങമ്പുഴ കൃഷ്ണപിള്ളയും. ദുഃഖത്തിന്റെ കഥ പറയുന്ന കവിതകള്‍ കേരളീയമനസ്സുകളില്‍ രോമാഞ്ചം അണിയിച്ചിരുന്നുവെന്നതാണ് സത്യം. ഉള്‍ക്കനമുള്ള എല്ലാ കവിതകളുടെയും അന്തര്‍ധാര കണ്ണീരാണ്. ഹൃദയത്തിന്റെ അറിയപ്പെടാത്ത മേഖലകളില്‍ എവിടെയോ ഉറങ്ങിക്കിടക്കുന്ന സര്‍ഗശക്തിയെ പെട്ടെന്നു തട്ടിയുണര്‍ത്തുന്ന വികാരം ദുഃഖമാണ്. ''ദുഃഖം ചിന്തയുടെ മിത്രം/  സുഖം ചിന്തയുടെ ശത്രു'' എന്നാണ് വിക്ടര്‍ ഹ്യൂഗോ പറയുന്നത്. ആശാന്‍ 'ചിന്താവിഷ്ടയായ സീത'യില്‍ പ്രതിപാദിക്കുന്നതും അതുതന്നെ. ''വ്യഥപോലറിവോതിടുന്ന സല്‍ഗുരുവും മര്‍ത്ത്യനു വേറെയില്ലതാന്‍.'' സങ്കടങ്ങള്‍ മനുഷ്യനെ വിവേകിയും ജ്ഞാനിയും ആക്കുന്നുവെന്ന് ഈ കവികള്‍ ലോകത്തോടു പ്രഖ്യാപിക്കുകയാണ്. 

ചങ്ങമ്പുഴ കവിതയെഴുത്തു നിര്‍ത്തണമെന്നു പറഞ്ഞവരുണ്ട്. ദുഃഖത്തെ ഉപാസിക്കുന്നതുകൊണ്ടാണ് പലരും അദ്ദേഹത്തെ തടഞ്ഞത്. എന്നാല്‍, കരയുന്നതൊക്കെയും ഭീരുത്വമാണോ അലറുന്നതൊക്കെയും ധൈര്യമാണോ എന്ന മറുചോദ്യംകൊണ്ട് അദ്ദേഹം പുതിയ കവിത സൃഷ്ടിച്ച് അവരെ എതിരിടുകയാണു ചെയ്തത്. ഭാഷയുടെ മൊഴിച്ചന്തം അത്രയും പുറത്തെടുത്ത് രസാനുഭവത്തിന്റെ തലത്തിലേക്കു വായനക്കാരനെ ഉണര്‍ത്തുന്ന കവിതകളാണ് ചങ്ങമ്പുഴയുടേത്. ആത്മാവിന്റെ ഞരമ്പുകളില്‍ കവിതയ്ക്കു മാത്രം നീരൊഴുക്കുള്ള അപൂര്‍വം കലാകാരന്മാരില്‍ ഒരാളാണ് ചങ്ങമ്പുഴ. മഹാസമുദ്രത്തിന്റെ ആത്മരഹസ്യങ്ങളെ ഒരു ജലകണം ആവാഹിച്ചതുപോലെ താരതമ്യേന ചെറിയൊരു ആയുസ്സില്‍ ചങ്ങമ്പുഴ എഴുതിയ വരികള്‍ ആത്മാവ് പിഴിഞ്ഞുണ്ടാക്കിയ മുന്തിരിച്ചാറുതന്നെ. ''കാനനച്ഛായയില്‍ ആടുമേയ്ക്കാന്‍  ഞാനും വരട്ടെയോ നിന്റെകൂടെ'' (രമണന്‍). കേരളത്തിന്റെ പശ്ചാത്തലത്തില്‍ ആടുമേയ്ക്കല്‍ ഇല്ലെങ്കിലും ഇതെന്തു കവിത എന്നു പറഞ്ഞ് ആരും അതിനെ നിരസിച്ചില്ല; മറിച്ച്, തങ്ങള്‍ക്കു പരിചയമില്ലാത്ത ഒരു സാഹചര്യത്തെ തങ്ങളുടെതന്നെ അനുഭവവും അനുഭൂതിയുമാക്കി മാറ്റുകയാണ് മലയാളി ചെയ്തത്. അങ്ങനെ രമണന്‍ മലയാളിയുടെ നെഞ്ചില്‍ ഇടംനേടി, ഒരു സമൂഹത്തിന്റെ കാവ്യമായി മാറുകയായിരുന്നു. രമണന്‍ ഒരു സമൂഹത്തിലെ കുപിതയൗവനങ്ങളുടെ, പ്രതീക്ഷകളുടെയും സ്വപ്നങ്ങളുടെയും പ്രേമത്തിന്റെയും പ്രേമ ഭംഗത്തിന്റെയും ഭീതിയുടെയും വൈകാരികാനുഭവങ്ങളുടെയും കാവ്യമായി മാറി. ഏതുകാലത്തും ദേശത്തുമുള്ള മനുഷ്യന്റെ പ്രേമാഭിലാഷങ്ങളുടെ നിത്യഭാസുരമായ പ്രതീകമായി രമണന്‍ പരാവര്‍ത്തനം ചെയ്തിരുന്നു.  താന്‍ കാണുന്ന തന്നില്‍നിന്ന് തന്റെ പ്രേമഭാജനം കാണുന്ന തന്നിലേക്കും തന്റെ സുഹൃത്തുക്കള്‍ കാണുന്ന തന്നില്‍നിന്ന് വിദൂരഭാവിയിലെ വായനക്കാര്‍ കാണുന്ന തന്നിലേക്കും ശ്രദ്ധ തിരിയുമ്പോള്‍ കാണുന്ന സ്വത്വം അദ്ദേഹം കാണാനാഗ്രഹിച്ച സ്വത്വംതന്നെയാണ്. അതുകൊണ്ടാകാം തന്റെ നായികയുടെ മനസ്സില്‍കൂടി അദ്ദേഹം തന്നെ വീണ്ടെടുത്തുകൊണ്ട് എഴുതുന്നത്. 'ഒന്നുമെനിക്കു വേണ്ട മൃദുചിത്തത്തിലെന്നെക്കുറിച്ചുള്ളോരോര്‍മകള്‍ മാത്രംമതി' എന്ന്. അന്ത്യനാളുകളില്‍ പ്രാണന്‍ മുറിയുന്ന നേരത്തും അദ്ദേഹം എഴുതി: ''വേദന വേദന ലഹരി പിടിക്കും വേദന/ മുഴുകട്ടെ മമ ജീവനില്‍നിന്നൊരു/ മുരളീമൃദുരവമൊഴുകട്ടെ.'' ആത്മദുഃഖത്തെ അസാധാരണമായ ചമല്‍ക്കാരത്തോടെ ആവിഷ്‌കരിച്ച ചങ്ങമ്പുഴ കാവ്യാനുഭൂതിയില്‍ മലയാളിയെ കുളിരണിയിച്ച ഗാനഗന്ധര്‍വന്‍ കൂടിയാണ്.